3.2 Paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Algemeen

De paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing bestaat uit een inventarisatie van de risico's en een berekening van de beschikbare weerstandscapaciteit die kan worden ingezet om deze risico's op te vangen. Centrale variabele in de paragraaf weerstandsvermogen is de weerstandsratio. Deze wordt als volgt berekend:

Ratio weerstandsvermogen =

Beschikbare weerstandscapaciteit

Benodigde weerstandscapaciteit

De paragraaf weerstandsvermogen in de jaarstukken 2017 is een rapportage op de paragraaf zoals die is opgenomen in de begroting 2017. In de jaarstukken 2017 bestaat de paragraaf uit:

1. Een actuele berekening van de weerstandscapaciteit.
2. Een actuele inventarisatie van de risico's aan de hand van de vragen:
  a. is het benoemde risico in 2017 ingetreden?
  b. is het benoemde risico in 2017 beïnvloed door beheersmaatregelen?
3. Een actuele berekening van de ratio.

Actuele weerstandscapaciteit

De weerstandscapaciteit is het totaal aan middelen dat kan worden ingezet om de financiële gevolgen van voorkomende risico’s op te vangen. Hiertoe behoren:

(x € 1.000)

Omschrijving

Begroting
2017

Gerealiseerd
2017

Algemene reserve vrij besteedbaar

22.671

25.781

Reserve weerstandsvermogen

  3.000

3.000

Reserve Renteschommelfonds

    660

660

Reserve Recreatie en toerisme

    134

93

Reserve Decentrale arbeidsvoorwaarden

      20

20

Reserve Wmo

      90

90

Reserve LandschapsOntwikkelingsPlan

      29

43

Reserve Monumentenzorg

      14

107

Frictiekosten personeel

119

239

Duurzaamheid

170

146

Reservering woningbouw

2.262

2.262

Omgevingsvisie

200

200

Saldo meerjarenbegroting

-

-

Onvoorzien

       80

80

Incidenteel weerstandsvermogen

29.449

32.721

De gemeente Nieuwkoop heeft op 31 december 2017 een weerstandscapaciteit van ruim € 32 mln. Het verschil met de begroting is € 3,3 mln. Dit verschil is grotendeels toe te schrijven aan de toename van de algemene reserve vrij besteedbaar en de reserve weerstandsvermogen. De mutaties in deze reserves worden toegelicht in de toelichting op de balans per 31-12-2017 (onderdeel mutaties reserves).

Inventarisatie risico's

Algemene uitkering
De ontwikkeling van de algemene uitkering wordt voor een belangrijk deel bepaald door de ontwikkeling van de rijksuitgaven. Volgens het systeem van ‘samen de trap op en samen de trap af'’ hebben wijzigingen in de rijksuitgaven direct invloed op de omvang van het gemeentefonds. Met elke nieuwe circulaire kunnen de cijfers wijzigen. Onderstaande tabel geeft een meerjarenbeeld van de verschillen in het totaal van de algemene uitkering van de circulaires die van invloed waren op het jaar 2017.

(x € 1.000)

Circulaire

Stand Algemene uitkering voor het jaar 2017

Decembercirculaire 2015

28.734

Meicirculaire 2016

29.130

Septembercirculaire 2016

29.208

Decembercirculaire 2016

29.282

Meicirculaire 2017

29.960

Septembercirculaire 2017

30.076

Decembercirculaire 2017

30.156

Decentralisaties MO
In de begroting 2017 is gerapporteerd over het saldo van baten en lasten met betrekking tot de drie decentralisaties. In de begroting 2017 waren de baten € 336.000 hoger dan de lasten. In de werkelijkheid bedraagt het verschil tussen de baten en de lasten € 382.000. Vooral het grote tekort op de uitgaven voor jeugdhulp ten opzichte van het Rijksbudget valt nog op.

(x € 1.000)

Begroot

Werkelijk

Rijksinkomsten

Wmo nieuw

3.255

3.164

Jeugd

3.955

3.971

Participatie

1.526

1.548

Totaal

8.736

8.683

Uitgaven

Wmo nieuw

2.399

2.038

Jeugd

4.255

4.535

Participatie

1.746

1.728

Totaal

8.400

8.301

Saldo

336

382

Verbonden partijen

Verbonden partijen krijgen in de risico-inventarisatie speciale aandacht vanwege het feit dat Nieuwkoop een omvangrijk takenpakket heeft uitbesteed aan gemeenschappelijke regelingen. In de begroting 2017 is rekening gehouden met mogelijke structurele overschrijdingen van de bijdragen.
Omdat gemeentelijke taken, bevoegdheden en financiën zijn overgedragen loopt de gemeente risico dat indien een verbonden partij niet binnen haar budget blijft, de gemeente deze kosten moet opvangen.
Structurele overschrijdingen van de bijdragen aan GR's hebben zich in 2017 niet voorgedaan.

Grondexploitaties
Grondexploitaties kennen potentiële risico’s. Zo is het resultaat van een grondexploitatie in grote mate afhankelijk van de markt. Ook kan er onzekerheid zijn over de kosten van de ontwikkeling, zoals een onverwacht noodzakelijke bodemsanering.
Voor alle lopende grondexploitatieprojecten is een risicoanalyse opgezet, deze risico’s zijn gewogen. Aan de hand van een Monte Carlo- analyse wordt voor alle negatieve grondexploitaties een Voorziening Negatieve Grondexploitaties gevormd. Daarnaast wordt voor de bepaling van het aandeel van de grondexploitaties in het weerstandsvermogen uitgegaan van de IFLO-norm (Inspectie Financiën Lagere Overheden). Daarin wordt rekening gehouden met de boekwaarde, de nog te maken kosten en de reeds afgedekte risico's zoals opgenomen in de Voorziening Negatieve Grondexploitaties per van 1 januari 2018.

In 2017 heeft voor het een storting moeten plaatsvinden in de verliesvoorziening voor de grondexploitaties. De storting in 2017 bedroeg € 533.000.  

I&A
Automatisering
Door verregaande automatisering van werkprocessen en de dienstverlening lopen de kosten landelijk gezien op ICT gebied steeds verder op. ICT staat inmiddels als belangrijk strategisch onderwerp op de agenda van overheden. Om onze inwoners te kunnen bedienen en aan wettelijke voorschriften te blijven voldoen zullen we daarom de komende jaren fors in onze ICT moeten blijven investeren. Dit geldt niet alleen voor nieuwe software, maar ook voor de doorontwikkeling van de aanwezige systemen en het beheer ervan. Het risico bestaat dat de algehele kosten voor automatisering (inclusief software) de komende jaren meer gaan stijgen dan eerder voorzien. We zullen ons blijven inzetten om ook kosten besparingen te realiseren door goed na te denken over nut en noodzaak van applicaties, beschikbare licenties zo volledig mogelijk te benutten en de samenwerking te zoeken met andere gemeenten.

Opgegeven risico's
In de jaarstukken 2017 worden de in de begroting 2017 opgenomen risico's geëvalueerd (gekwantificeerd op basis van de stand per 31-12-2017). Dit gebeurt door per risico twee vragen te beantwoorden:
  a. is het risico in 2017 ingetreden?
  b. is het benoemde risico in 2017 beïnvloed door beheersmaatregelen?
Indien van toepassing wordt de omvang van het risico op grond van de antwoorden aangepast.

(x €1.000)

Omschrijving risico

Begroting 2017

Evaluatie

Jaarrekening 2017

Bedrag

1. Afwijken van inkoop en aanbestedingsbeleid.

250

 BV

1. Dit risico heeft niet tot schade
geleid.
2. De risicobeheersing is onderdeel van het inkoop en aanbestedingsbeleid. Als de wens is om af te wijken van de reguliere wijze die in het beleid is vastgelegd, kan dit alleen nadat er een b&w advies is ingediend en goedgekeurd. In hoeverre dit is gebeurd blijkt uit de inkoopanalyse (paragraaf bedrijfsvoering). 

250

2. Administratieverlichting, vertraging bij gronduitgifte grexlocaties en gewijzigde wetgeving, waardoor minder legesopbrengsten zijn.

500

 RO&G

Administratieverlichting heeft zich niet voorgedaan in 2017. Wetgeving is niet gewijzigd (uitgesteld). Een aantal kavels is niet verkocht dan wel teruggegeven omdat men geen bouwer kon vinden of omdat de bouwkosten dusdanig waren gestegen dat deze door de koper niet waren op te brengen. 

              500

3. Grondexploitaties.

11.155

 RO&G

Voor de bepaling van het aandeel van de grondexploitaties in het weerstandsvermogen uitgegaan van de IFLO-norm (Inspectie Financiën Lagere Overheden). Daarin wordt rekening gehouden met de boekwaarde, de nog te maken kosten en reeds afgedekte risico zoals opgenomen in de Voorziening Negatieve Grondexploitaties  per stand van 1 januari 2018.

11.688

4. Niet in aanmerking komen voor compensatieregeling bij overschrijding Buigbudget.

550

MO 

Het verwachte risico over 2017 bedraagt 128.000. Deze compensatie zal in 2018 worden aangevraagd. 

85

5. Risico’s Jeugdhulp.

200

 MO

We werken aan de verbetering van de sturing op jeugdhulp. In 2017 heeft het risico van hogere kosten zich inderdaad voorgedaan. Daarom is er een meer realistische raming gemaakt van de uitgaven, substantieel hoger dan Rijksinkomsten. Het risico op jeugdhulp is onverminderd hoog.

280

6. Uitval technische voorzieningen door onvoorziene omstandigheden.

500

 BV

Als gevolg van de overgang op een nieuwe ICT infrastructuur hebben we tussen oktober en december te maken gehad met een aantal keer uitval van onze primaire dienstverlening.  

500

7. Informatiebeveiligings-incident.

500

BV 

Heeft zich in 2017 niet voorgedaan. De toegepaste beveiligingsmaatregelen zijn adequaat gebleken. 

500

8. Meldplicht datalekken.

810

BV 

 De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft in 2016 3 x een melding (Feitenonderzoek van mogelijk datalek) ontvangen van de gemeente Nieuwkoop. Dit rapport was voldoende en de getroffen maatregelen toereikend. Het AP heeft geen verder onderzoek ingesteld en het heeft niet tot financiële consequenties geleid.

810

9. Archieven externe partners worden niet goed bijgehouden.

50

 BV

Risico bestaat nog steeds. We hebben in 2017 geen kans gezien de organisaties te bezoeken. Risico heeft zich in 2017 niet voorgedaan. Voor 2018 wordt ingepland om de organisaties te bezoeken. 

50

10. Risico's participatie zoals SWA.

100

 MO

Heeft zich in 2017 niet voorgedaan.

Risico’s van de Participatiewet zijn in 2018 voor een groot deel afgedekt binnen de begroting van het Werkbedrijf Alphen aan den Rijn. 

0

11. Kosten en claims na ramp.

1.000

BV 

Heeft zich in 2017 niet voorgedaan.

Het beheersen van risico's is tot op zekere hoogte te beïnvloeden door bijvoorbeeld preventieve maatregelen.
Uiteindelijk kan een claim iedere vorm aannemen.

1.000

12. Potentieel aanbestedingsrisico nieuwbouw onderwijshuisvesting

Ntb

MO

Ntb

Totaal

15.615

15.663 

Risicokaart > 50.000

Actuele weerstandsratio

Op basis van het voorgaande kan de actuele weerstandsratio als volgt worden berekend:

Ratio weerstandsvermogen =                             

     € 32.721

= 2,09

     € 15.663

Volgens de waarderingstabel van (bron) plaatst deze ratio de gemeente Nieuwkoop in de categorie 'A uitstekend'.

Waarderingscategorie

Ratio weerstandsvermogen

Betekenis

A

> 2,0

Uitstekend

B

1,4 < x < 2,0

Ruim voldoende

C

1,0 < x < 1,4

Voldoende

D

0,8 < x < 1,0

Matig

E

0,6 < x < 0,8

Onvoldoende

F

< 0,6

Ruim onvoldoende

Kengetallen

Op grond van artikel 11 lid 2 van het BBV is in de paragraaf weerstandsvermogen een aantal kengetallen opgenomen met een beoordeling van de onderlinge verhouding tussen de kengetallen in relatie tot de financiële positie.

Omschrijving

Jaarrekening 2016

Begroting 2017

Jaarrekening 2017

Netto schuldquote

16,39%

18,66%

10,49%

Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen

13,33%

16,98%

8,21%

Solvabiliteitsratio

37,78%

42,69%

41,33%

Structurele exploitatieruimte

5,54%

1,28%

5,12%

Belastingcapaciteit

107,38%

109,13%

109,13%

Grondexploitatie

114,04%

111,34%

105,18%

Netto schuld per inwoner

€ 1.363

€ 1.519

€ 213

Toelichting

Netto schuldquote

Kengetal dat een indicatie geeft van de hoogte van de schuld. Daarmee kan een oordeel worden gevormd in hoeverre het inkomen van de gemeente toereikend is om de schuldverplichtingen te voldoen. De netto schuldquote geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie. Het percentage komt tot stand door de aangetrokken gelden  minus de uitgezette gelden te delen door de jaarinkomsten.

Bij een netto schuldquote hoger dan 130% van de inkomsten is sprake van een hoge schuld. Onder de 100% is sprake van een gemiddelde tot lage schuld. De netto schuldquote van Nieuwkoop is in 2017 gedaald van 16% naar 10%. Dit wordt met name veroorzaakt door afname (aflossing) van de vaste schulden. Een schuldquote van 10% is zeer laag te noemen.

Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen
Bij het kengetal 'Netto Schuldquote Gecorrigeerd Voor Alle Verstrekte Leningen' worden de doorgeleende gelden op de financiële activa in mindering gebracht. Als gevolg van de afname van de vaste schulden en een afname in 2016 van het onderdeel doorgeleende gelden (aflopen van de versterkte lening aan Vestia), stijgt de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen van 13% naar 8%.

Solvabiliteitsratio

De solvabiliteitsratio geeft weer in hoeverre het totaal van de activa is gefinancierd met eigen middelen. De ratio wordt berekend door het Eigen Vermogen te delen door het totale vermogen.
In de begroting 2017 is een ratio geraamd van 42,7%. Dit was met name gebaseerd op een afname van de vaste schulden (vreemd vermogen) en dus de afname van het totale vermogen. Beleid was een ratio van tenminste 40%. Met een ratio van 41% in 2017 is dit streven ruimschoots gerealiseerd.

Structurele exploitatieruimte

Het financiële kengetal "structurele exploitatieruimte" geeft aan hoe groot de structurele vrije ruimte binnen de  begroting/jaarrekening is, afgezet tegen de inkomsten.  Als norm voor gezond begrotingsevenwicht kan gehanteerd worden 0,6% van de algemene dekkingsmiddelen. Deze norm is gebaseerd op de vuistregel van de Commissie BBV die bij art.12 gemeenten (gemeenten die onder financieel toezicht staan) gehanteerd wordt voor de bepaling van de ruimte in de begroting om structurele tegenvallers op te vangen. We zetten de structurele ratio af tegen de hiervoor genoemde 0,6%.  De ratio voor Nieuwkoop was met 6% in 2016 gezond. In 2017 is dit percentage 5% en nog steeds ruimschoots gezond.

Grondexploitatie

Deze indicator geeft de hoogte van het onderhanden werk bouwgrondexploitatie (grondpositie) aan. De waarde van de grondpositie wordt gedeeld door de totale baten uit de gemeentelijke exploitatie. Hoe groter de grondpositie in verhouding tot de totale gemeentelijke baten, hoe groter het verhoudingsgewijze risico dat de gemeente loopt in de grexen. De ratio was in de jaarrekening 2016 114% en werd in de begroting 2017 geraamd op 111%. In de jaarrekening 2017 komt de ratio op 105%. De totale waarde van de grondposities van Nieuwkoop is groter dan de totale baten uit de gemeentelijke exploitatie. Dit duidt op een verhoudingsgewijs groot risico. Dit komt overigens ook tot uiting bij de risico-inventarisatie.

Belastingcapaciteit

De belastingcapaciteit geeft middels een percentage inzicht in hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt tot het landelijk gemiddelde per huishouden. Ligt het percentage onder 100% dan ligt de belastingdruk in die gemeente onder het landelijk gemiddelde. De gemeente heeft dan in theorie een argument om de belastingen te verhogen. Ligt het percentage boven de 100% dan zou dit een argument kunnen zijn om de belastingen niet te verhogen. Kanttekening bij deze ratio is dat gemeenten niet gebonden zijn aan het landelijk gemiddelde.
De ratio voor de belastingcapaciteit in Nieuwkoop is in 2017 109%. In 2016 was dat 107%. De belastingcapaciteit is kleiner geworden. Reden voor deze ontwikkeling is de stijging van met name de rioolheffing, die in 2017 is opgetrokken i.v.m. de kostendekkendheid.

Netto schuld per inwoner

Een andere maat voor de financiële gezondheid van een gemeente is de netto schuld per inwoner (NSI). De totale netto schuld wordt omgeslagen over het aantal inwoners. In 2016 was de NSI € 1.363. In 2017 is deze gedaald naar € 213.

Kengetallen in samenhang: financieel beleid

Zien we de verschillende financiële indicatoren en kengetallen in samenhang, dan ontstaat een beeld van de gevolgen van het financiële beleid dat we in onze gemeente voeren.
Ons beleid is gericht op robuustheid. Nieuwkoop wil niet in een situatie komen waarin beleidsinhoudelijke concessies (bezuinigingen) moeten worden gedaan als gevolg van externe ontwikkelingen, zoals die op de geldmarkt of de onroerend goed markt. Dat beleid krijgt vorm in het streven naar een gezonde schuldpositie, een stevige solvabiliteit, voldoende structurele ruimte in de exploitatie en een verstandige omgang met de verhoudingsgewijs omvangrijke gemeentelijke grondexploitaties.

De schuldpositie van Nieuwkoop is op dit moment gezond te noemen. Wij kunnen goed aan onze verplichtingen voldoen. In 2017 zien we op dat punt een verdere verbetering. De solvabiliteit, die sinds de begroting van 2016 een speerpunt is in het financiële beleid, laat een verbetering zien ten opzichte van de jaarrekening 2016 van 3%. Ook neemt de netto schuldquote (de verhoudingsgewijze druk van de rentelasten op de exploitatie) duidelijk af.
Wat de structurele exploitatieruimte betreft, die is met 5%  nog steeds goed te noemen. Mocht er een onverwachte terugloop in de baten komen, dan kan Nieuwkoop dat opvangen zonder structureel in het beleid te snijden.
Het kengetal 'grondexploitaties' blijft in 2017 hoog, hoewel er sprake is van een lichte daling, die een lager risico tot uitdrukking brengt. Nieuwkoop voert verhoudingsgewijs omvangrijke grondexploitaties, dat is een bewuste keuze.